Aydınlanma Çağı

Ortaçağın başta ekonomik ve toplumsal yapısı olmak üzere tüm anlayış dünyasına egemen olan Feodal Sistem ticaretin canlanması ve buna bağlı olarak kentlerin antik dönemdeki görkemli yapılarının yeniden hayat bulması ile çöktü. Bu yeniden hayat bulan kentlerde ekonominin ve toplumsal yapının belirleyici unsuru, bir farkla artık antik dönemin aristokratları ya da soyluları değil ticaretin ve zanaatkar üretimin giderek maddi anlamda daha güçlü kıldığı burjuva sınıfı idi. Bu sınıf bir yandan ekonomik yapının kapalı tarım ekonomisinden ticaret ve zanaatkar üretime geçmesini sağlarken diğer yandan da ortaçağ feodalitesinin temel unsuru olan çok küçük parçalara bölünmüş egemenlik birimlerini ve bunların siyasal olarak beslediği feodal beyleri ortadan kaldırarak güçlü merkezi krallıkların ortaya çıkmasında katkıda bulundular.

Ortaçağ Avrupa’sı Endüstri Devrimi’ne ulaşmadan önce aklın ve bilimin dinden ve dogmadan özgürleştiği bir Aydınlanma Çağı yaşadı. Aydınlanma insanoğlunun çevreyi algılayış metodunun, dinsel dogmatizmden, bilimsel pozitivizme dönüşmesi sürecidir. XVIII. yüzyılda Batı Avrupa’da burjuva sınıfı çok hızlı bir gelişme gösterirken, onlarla birlikte ekonomi de, toplum da ve dolayısıyla insanların dünyaya bakışları da değişmeye başladı. Zamanla bu yeni bakış açısına Aydınlanma Felsefesi, bu felsefenin doğup geliştiği döneme de Aydınlanma Çağı dendi.

Aydınlanma düşüncesinin temelini, aklı, yani usu işler kılma ve yüceltme oluşturur. Aydınlanma düşünürleri, evrenin us aracılığıyla kavranabileceğini, bu yolla insanoğlunun bilgiye, özgürlüğe ve mutluluğa ulaşabileceğini savunmuşlardır.

İlkçağda Yunan Aydınlanmasının merkezi Atina iken, 18.yüzyıl Aydınlanması, tüm Batı Avrupa’ya yayılan bir fikir akımıydı. 18.yüzyıl bir Akıl Çağı oldu. Aydınlanma felsefesi ise burjuva sınıfının genel dünya görüşü oldu. Bu felsefenin dayandığı ilkeler, yalnızca burjuvaziyi değil, bütün insanları kapsayan, eski düzenden yana olanlara karşı çıkan, insanların mutluluğunu amaç edinen ilkelerdi. Özgürlük, ilerleme, insan değeri gibi kavramlar tüm insanları hedeflemekteydi ve insanın özü gereği değerli olduğu, burjuva felsefesinin temeliydi. Aydınlanma felsefesinin amacı ön yargıları yıkmaktı. Akla, doğaya, insanın mutluluğuna aykırı tüm ön yargılara, boş inançlara karşıydı. Ama her şeyden önce, Katolik dininin getirdiği ön yargıya karşı çıkıyordu. Böylece, siyasal ön yargılar da sorgulanıyor ve zayıflatılıyordu. Bu karşı çıkışın kökenleri de Rönesans ve Reform hareketlerine dayanıyordu.

Reformasyon hareketlerinin taşıdığı sosyal ve dinsel etkinlikler daha erken tarihlere ulaşmaktadır. Kilisenin maddi ve manevi egemenliğine ve bunun sınır tanımaz etkinliğine karşı oluşan dinî-elit muhalefeti Martin Luther temsil etmiştir.

31 Ekim 1517 tarihli protestosunda İlahiyat Profesörü Luther, Alman toplumunun dinden yabancılaşmasının sonuçlarını irdelerken, Katolik Kilisesi’nin dogmalarına karşı reform istiyordu. Her tür inanç ilkelerini kiliseden bekleyen geleneksel Ortaçağ toplumunun düşünce dünyasında, Luther’in görüşleri oldukça yeni ve çekici gelmiş, kısa süre içinde bu düşünceler yayılmaya başlamıştı. Luther’in savunduğu düşünceler Protestan Kilisesi’ni doğurdu. Reform hareketleri 1520 yılından sonra başladı. Katolik kilisesinin zaman zaman görülen kötüye kullanımlarını ortadan kaldırmak için, Kilise ve Papalık dışında, bir dinsel düzeltim hareketinin adı oldu. Bu hareketin sonucunda, Avrupa’nın dinsel birliği bozuldu ve Hıristiyanların bir kısmı Katolik Kilisesinden ayrılarak Protestanlığı benimsedi. Protestanlığın, Katolik Kilisesi’nin bütüncül bir yola sürüklediği Hıristiyan dogmalarını temelden sarsması Alman toplumunda yeni gelişmeleri de gündeme getirdi. Çünkü Protestan aydınların katkısıyla Almanya’nın her köşesinde sanat ve kültürel alanlarda gelişmelerin ortaya çıkması, Katolikleri de etkilemiş ve mimaride ünlü Barok tarzına giden yolu açmıştı.
Önce İtalya’da başlayıp, giderek çevreye yayılan Rönesans, kelime anlamı olarak yeniden doğuş demektir. Rönesans’ın Ortaçağ’’a inat, dinsel konularda bile insanı merkez olarak almak, dünyayı, dünya gerçeklerini değerlendirmek ve Eski Yunan sanatına dönmek, köklerini orada bulmak gibi nitelikleri vardı. Latince önem kazandıkça eski eserler gün ışığına çıkıyordu. Rönesans, Ortaçağ ile modern dünya arasında bir basamak oldu.

İşte bu noktada, karşımıza ulus devletler çıktı. Ortaçağ boyunca, Batı’da siyasal birim olarak imparatorluklar içinde bağımsız derebeylikler görülürken, 16.yüzyıldan başlayarak bu derebeylikler yıkıldı ve yerlerine, bir Fransa, bir İspanya, bir İngiltere gibi ulus devletler kuruldu. Zaten gelişen ticaret burjuvazisinin, güçlenebilmek ve yeni bir dünya kurabilmek için, her şeyden önce kendisini koruyacak bir üst kuruluşa gereksinimi vardı. Bu üst kurumun adı, ulusal devletti ve ülke sınırlarına, mal ve can güvenliğinin sağlanmasına ve belli bir sınır içinde yasa birliğine sahipti. Ortaya çıkan bu ulusal devletlerin yönetim biçimi mutlak monarşiydi. Başta bir Kral vardı. Kral, tanrının yeryüzündeki temsilcisiydi ve tüm kararlar ona aitti.

Ancak İngiltere’de, sistem Monarşik görüntüsünü sürdürmekle birlikte, Parlamentarizm kurulmakta ve siyasal liberalizmin kuralları saptanmaktaydı. 11.yüzyılda İngiltere’yi egemenliğine alan Norman kralları, ele geçirdikleri toprakları, doğrudan doğruya kendi adamları olan soylulara dağıtmışlar ve onları zaman zaman toplayarak, çeşitli konularda görüşlerini almaya başlamışlardı.

Norman istilası bittikten çok sonra, bu soylular, kralın otoritesini sınırlamak adına, Kral Yurtsuz Jean’a 1215 yılında Magna Carta (Büyük Berat) denilen bir belge imzalattılar. Böylece kral, onların onayını almadan vergi alamayacaktı. 13.yüzyıl boyunca bu soylular, kendilerine daha çok danışılması için uğraştılar. Giderek bu danışmanların sayısı ve türü arttı. Bu konuşma toplantıları İngiltere’de

Parlamentonun başlangıcı oldu. 14.yüzyıldan başlayarak, Parlamento ikiye bölündü. Soyluların ve din adamlarının toplandığı Lordlar Meclisi (Kamarası) ve burjuvaların oluşturduğu Avam Meclisi(Kamarası) 16.yüzyılda Kral 8.Henry, Kiliseyi Papalığın egemenliğinden kurtardı ve Anglikan Kilisesini kurdu. Kilisenin toprakları, önce kralın sonra da satış yoluyla burjuvaların eline geçti. Burjuvazi güçlendikçe, Avam Kamarasının etkisi arttı ve sonunda, bunu resmileştiren ünlü Haklar Yasası imzalandı. Sistem henüz demokratik değildi ama gitgide liberal bir nitelik kazanıyordu. Lordlar Kamarası dışında, parlamento üyelerinin halk tarafından seçilmesi ve yasaların da parlamento tarafından yapılması, bu sistemin esasları idi. Zamanla oy hakkı yaygınlaştı ve sistem demokratik bir içerik kazandı.