Amasya Genelgesi ile ulusun bağımsızlığının, yine ulusun azim ve iradesiyle kurtarılacağı ilkesinin ortaya konması, Erzurum ve Sivas kongreleri ile bu yolda, siyasal, askeri, yönetsel örgütlenmeye ve ulusal bilinçlenmeye doğru gidilmesi karşısında, tahtını tehlikede gören Padişah daha başlangıçtan itibaren bu mücadelenin amansız düşmanı olmuştu. Bu nedenle İngilizlerle işbirliği yapmaktan geri kalmamış ve İngilizlerle en iyi anlaşan Damat Ferit Paşa’yı Sadrazam yapmıştı. Onun aracılığı ile de daha kongreler aşamasında M. Kemal’i, daha doğrusu ulusal örgütlenmeyi engellemek için her yola başvurmuştu. İngilizler Padişah aracılığı ile bu örgütlenmeyi boğmayı başaramayınca, Anadolu’daki ulusal hareketi etkisiz duruma sokmak için İstanbul’da Meclis toplanmasına razı olmuşlardı. Oysa bu Meclis Misak-ı Milli’yi kabul etti. Bunun üzerine, önceleri zayıf olan ayaklanmaları, daha sistemli ve güçlü bir silah olarak kullanma yoluna gittiler. İstanbul Hükümeti ve Padişah bu konuda İngilizlerle tam bir işbirliğine girdiler. Bu ayaklanmalar 1919 yılı sonunda dağınık ve etkisiz idiler, Fakat T.B.M.M.’nin açıldığı tarihlerde büyük tehlike durumuna geldiler.
Osmanlı Hükümeti ve İngiltere, uzun savaş yıllarının, Türk Ulusu’nun üzerinde yarattığı bıkkınlıktan ustaca yararlandılar. Osmanlı Devleti’nin askerliği kaldırdığı ve vergilerin affedildiği propagandaları yapılıp, T.B.M.M.’nin halk gözünde otoritesini yıkmaya çalışıyorlardı. “Şeyhül-İslam Fetvası, Padişah Fermanı ve Hükümet Bildirisi” ile halkın dini ve geleneksel bağlılık duyguları Ulusal Mücadele’ye karşı kışkırtıldı.
İç ayaklanmaların nedenleri, bu ayaklanmaların bastırılması için başvurulan yöntemlerin de nedenleri olacağından önemlidir. Bu nedenleri özetlersek: Uzun savaş yılları yokluk, umutsuzluk yaratmış, asker kaçaklarının çoğalmasına yol açmıştır. Özellikle asker kaçakları, ayaklanmaların insan gücünü oluşturması bakımından ayrıca önem taşıyordu. Ulusal Mücadele, vatan savunması için bu yoksul ve bıkkın halka ağır fedakarlıklar yüklediği için halkta, bunlardan kaçma eğilimi doğuruyordu. Halife-Padişah’a olan dinsel ve geleneksel bağlılık bu makamı meşru tanıtıyor ve Ulusal Mücadele’yi gayrı meşru gösterenlerin etkili olmasına yarıyordu. Hürriyet ve İtilaf Partisi ve Hükümet M. Kemal’i ittihatçı ve Bolşevik olarak tanıtıyorlardı. Padişah iradesi olmadan asker ve vergi toplandığı, bunun kanuna aykırı olduğu ileri sürülüyor, Yunan ordusunun Halife ordusu olduğu propagandaları yapılıyordu.
Ayaklanmalar İngilizler tarafından hazırlandığı ve yerli kaynaklarca beslendikleri için, bastırılması çok zor oluyordu. İsyancıların kuvvetli olduğu bölgelerde, halk onların Padişahı temsil ettiğine ve bu durumun sürekli olacağına inanıyordu. Bu nedenle bir çok yörede, halk ayaklanmaya katılıyor ve destekliyordu. 1920 yılının ilkbaharından yalnız dış düşman tehlikesiyle değil, ayrı bölgelerde birbirini izleyerek çıkan ayaklanmalarla uğraşıldı. Ayaklanma hareketleri Ankara’nın yakınlarına kadar geldi. Telefon ve telgraf telleri kesildi. İhanet, cehalet, kin, taassup bütün ülkeyi korkunç bir biçimde kapladı. Ayaklanmaların Ankara’yı bir çemlıer içine aldığı bir sırada, Yunanlılar da 22-23 Haziran 1920’de batıdan saldırıya geçtiler. İçten ve dıştan gelen saldırılar birbirinden uzak olmakla beraber, bir merkezden yönetiliyorlar ve sistemli bir biçimde T.B.M.M.’nin çökertilmesine çalışılıyordu. Hükümet bir dış saldırıya kuvvet gönderse, iç ayaklanmayı bastıramıyor, iç ayaklanmaya kuvvet gönderse dış saldırıya karşı koyamıyordu. Bu nedenle Ulusal Mücadele’nin en buhranlı yılının 1920 yılı olduğu açıkça ortada idi. İç güvenlik en önemli sorun olmuştu. Ayaklanmaların bastırılmasında, özellikle Kuvva-yı Seyyare Komutanı Çerkez Ethem ve Koçkiri Ayaklanmaları’na karşı Merkez Ordusu kuruldu. (Merkez Ordusu, Karadeniz Bölgesi’nde çıkan Pontusculuk hareketine karşı Anadolu’da asayiş ve güvenliğin sağlanması amacıyla 9 Aralık 1920’de 3. Kolordu lağvedilip, onun yerine kuruldu.). Kuvvet yoluyla ayaklanmaların bastırılması mümkün oluyor, fakat başka bir yerde yeni bir ayaklanmanın çıkmasına engel olunamıyordu. Bu durum, henüz ulusal birlik ve bilinçlenmenin gerçekleşmemesinden kaynaklanıordu.
M. Kemal Paşa, yayınladığı bildirilerle halkı yardıma çağırıyor, fakat etkili olmuyordu. Bu yüzden, ceza önlemlerin başvurulması zorunlu oldu. Daha Sivas Kongresi sırasında sert önlemler alınmıştı. Fakat yeterli olmamıştı. Batı Cephesi’ndeki ayaklanmaları bastırmakla görevli 56. ve 61. Tümen Komutanlarına, bozguncu, asi, kışkırtıcı görevini yapamayan askeri ve sivil görevlileri, suçlarına göre tart, hapis, idam gibi her çeşit cezaları uygulamak için olağanüstü yetkiler tanındı. Fakat bunlar da yeterli olmadılar. İç ayaklanmalar çok sert önlemlerle güçlükle bastırılabildi.
Bu ayaklanmaların özellikle bazıları T.B.M.M.’nin açıldığı tarihte bir merkezden sistemli bir biçimde yürütülmüş, olağanüstü tehlikeler yaratmışlardı. Bu ayaklanmalara daha sonra, Demirci Mehmet Efe ve Ethem’in Ayaklanmaları da eklendi. Bir yanda düşmanla, bir yandan da bu ayaklanmalarla mücadele edilmek zorunlu idi. Bazen aynı anda bir kaç yerde birden ayaklanma çıkıyordu. Bu ayaklanmaların bir merkezden yönetildiğini ve İstanbul Hükümeti’nin bunları kışkırttığını M. Kemal Paşa şöyle belirtiyordu:
“Dikkatle üzerinde durulmaya değer bir husustur ki, sekiz ay önce,millet, Hey’et-i Temsiliye etrafında toplanarak, Damat Ferit Hükümeti ile ilişki ve haberleşmelerini kesmiş iken, Ali Galip ‘in teşebbüsü gibi tek tük olaylardan başka, böyle genel bir ayaklanma olmamıştı. Bu seferki yaygın ve genel ayaklanmalar, sekiz ay zarfında, memleket içinde çok hazırlık yapıldığını gösteriyordu. Damat Ferit Hükümetinden sonraki hükümetlerle, millî şuurun korunması ve güçlendirilmesi için yaptığımız mücadelelerin ne kadar haklı nedenlere dayandığı, acı bir şekilde bir daha anlaşılmış oluyordu”.
Kurtuluş Savaşı sırasında ulusal harekete karşı olan ayaklanmaların sayısı altmış kadardır. Bu dönemde bağımsızlık ve egemenlik için savaşanların uğraştığı belli başlı ayaklanmalar şunlardı:
* Ali Batı Ayaklanması (11 Mayıs-18 Ağustos 1919)
* Birinci Bozkır veya Zeynelabidin Ayaklanması (27 Eylül-4 Ekim 1919)
* Bozkır’da İkinci Zeynelabidin Ayaklanması (20 Ekim-4 Kasım 1919)
* Birinci Anzavur Ayaklanması (1 Ekim-25 Kasım 1919)
* Şeyh Eşref Ayaklanması (26 Ekim-24 Aralık 1919)
* İkinci Anzavur Ayaklanması (16 Şubat-16 Nisan 1920)
* Kuva-yı İnzibatiye’nin Kurulması ve Etkinlikleri
* Birinci Düzce Ayaklanması (13 Nisan-31 Mayıs 1920)
* Yenihan’da Postacı Nazım Ayaklanması
* Cemil Çeto Ayaklanması (20 Mayıs-7 Haziran 1920)
* Yozgat’ta Çapanoğulları Ayaklanması (15 Mayıs-27 Ağustos 1920)
* Milli Aşireti Ayaklanması (1 Haziran-8 Eylül 1920)
* İkinci Düzce Ayaklanması (19 Temmuz-23 Eylül 1920)
* Konya’da Delibaş Mehmed Ayaklanması (2 Ekim-15 Kasım 1920)
* Pontus Sorunu
* Koçkiri Ayaklanması (6 Mart - 17 Haziran 1921)
Osmanlı Hükümeti ve İngiltere, uzun savaş yıllarının, Türk Ulusu’nun üzerinde yarattığı bıkkınlıktan ustaca yararlandılar. Osmanlı Devleti’nin askerliği kaldırdığı ve vergilerin affedildiği propagandaları yapılıp, T.B.M.M.’nin halk gözünde otoritesini yıkmaya çalışıyorlardı. “Şeyhül-İslam Fetvası, Padişah Fermanı ve Hükümet Bildirisi” ile halkın dini ve geleneksel bağlılık duyguları Ulusal Mücadele’ye karşı kışkırtıldı.
İç ayaklanmaların nedenleri, bu ayaklanmaların bastırılması için başvurulan yöntemlerin de nedenleri olacağından önemlidir. Bu nedenleri özetlersek: Uzun savaş yılları yokluk, umutsuzluk yaratmış, asker kaçaklarının çoğalmasına yol açmıştır. Özellikle asker kaçakları, ayaklanmaların insan gücünü oluşturması bakımından ayrıca önem taşıyordu. Ulusal Mücadele, vatan savunması için bu yoksul ve bıkkın halka ağır fedakarlıklar yüklediği için halkta, bunlardan kaçma eğilimi doğuruyordu. Halife-Padişah’a olan dinsel ve geleneksel bağlılık bu makamı meşru tanıtıyor ve Ulusal Mücadele’yi gayrı meşru gösterenlerin etkili olmasına yarıyordu. Hürriyet ve İtilaf Partisi ve Hükümet M. Kemal’i ittihatçı ve Bolşevik olarak tanıtıyorlardı. Padişah iradesi olmadan asker ve vergi toplandığı, bunun kanuna aykırı olduğu ileri sürülüyor, Yunan ordusunun Halife ordusu olduğu propagandaları yapılıyordu.
Ayaklanmalar İngilizler tarafından hazırlandığı ve yerli kaynaklarca beslendikleri için, bastırılması çok zor oluyordu. İsyancıların kuvvetli olduğu bölgelerde, halk onların Padişahı temsil ettiğine ve bu durumun sürekli olacağına inanıyordu. Bu nedenle bir çok yörede, halk ayaklanmaya katılıyor ve destekliyordu. 1920 yılının ilkbaharından yalnız dış düşman tehlikesiyle değil, ayrı bölgelerde birbirini izleyerek çıkan ayaklanmalarla uğraşıldı. Ayaklanma hareketleri Ankara’nın yakınlarına kadar geldi. Telefon ve telgraf telleri kesildi. İhanet, cehalet, kin, taassup bütün ülkeyi korkunç bir biçimde kapladı. Ayaklanmaların Ankara’yı bir çemlıer içine aldığı bir sırada, Yunanlılar da 22-23 Haziran 1920’de batıdan saldırıya geçtiler. İçten ve dıştan gelen saldırılar birbirinden uzak olmakla beraber, bir merkezden yönetiliyorlar ve sistemli bir biçimde T.B.M.M.’nin çökertilmesine çalışılıyordu. Hükümet bir dış saldırıya kuvvet gönderse, iç ayaklanmayı bastıramıyor, iç ayaklanmaya kuvvet gönderse dış saldırıya karşı koyamıyordu. Bu nedenle Ulusal Mücadele’nin en buhranlı yılının 1920 yılı olduğu açıkça ortada idi. İç güvenlik en önemli sorun olmuştu. Ayaklanmaların bastırılmasında, özellikle Kuvva-yı Seyyare Komutanı Çerkez Ethem ve Koçkiri Ayaklanmaları’na karşı Merkez Ordusu kuruldu. (Merkez Ordusu, Karadeniz Bölgesi’nde çıkan Pontusculuk hareketine karşı Anadolu’da asayiş ve güvenliğin sağlanması amacıyla 9 Aralık 1920’de 3. Kolordu lağvedilip, onun yerine kuruldu.). Kuvvet yoluyla ayaklanmaların bastırılması mümkün oluyor, fakat başka bir yerde yeni bir ayaklanmanın çıkmasına engel olunamıyordu. Bu durum, henüz ulusal birlik ve bilinçlenmenin gerçekleşmemesinden kaynaklanıordu.
M. Kemal Paşa, yayınladığı bildirilerle halkı yardıma çağırıyor, fakat etkili olmuyordu. Bu yüzden, ceza önlemlerin başvurulması zorunlu oldu. Daha Sivas Kongresi sırasında sert önlemler alınmıştı. Fakat yeterli olmamıştı. Batı Cephesi’ndeki ayaklanmaları bastırmakla görevli 56. ve 61. Tümen Komutanlarına, bozguncu, asi, kışkırtıcı görevini yapamayan askeri ve sivil görevlileri, suçlarına göre tart, hapis, idam gibi her çeşit cezaları uygulamak için olağanüstü yetkiler tanındı. Fakat bunlar da yeterli olmadılar. İç ayaklanmalar çok sert önlemlerle güçlükle bastırılabildi.
Bu ayaklanmaların özellikle bazıları T.B.M.M.’nin açıldığı tarihte bir merkezden sistemli bir biçimde yürütülmüş, olağanüstü tehlikeler yaratmışlardı. Bu ayaklanmalara daha sonra, Demirci Mehmet Efe ve Ethem’in Ayaklanmaları da eklendi. Bir yanda düşmanla, bir yandan da bu ayaklanmalarla mücadele edilmek zorunlu idi. Bazen aynı anda bir kaç yerde birden ayaklanma çıkıyordu. Bu ayaklanmaların bir merkezden yönetildiğini ve İstanbul Hükümeti’nin bunları kışkırttığını M. Kemal Paşa şöyle belirtiyordu:
“Dikkatle üzerinde durulmaya değer bir husustur ki, sekiz ay önce,millet, Hey’et-i Temsiliye etrafında toplanarak, Damat Ferit Hükümeti ile ilişki ve haberleşmelerini kesmiş iken, Ali Galip ‘in teşebbüsü gibi tek tük olaylardan başka, böyle genel bir ayaklanma olmamıştı. Bu seferki yaygın ve genel ayaklanmalar, sekiz ay zarfında, memleket içinde çok hazırlık yapıldığını gösteriyordu. Damat Ferit Hükümetinden sonraki hükümetlerle, millî şuurun korunması ve güçlendirilmesi için yaptığımız mücadelelerin ne kadar haklı nedenlere dayandığı, acı bir şekilde bir daha anlaşılmış oluyordu”.
Kurtuluş Savaşı sırasında ulusal harekete karşı olan ayaklanmaların sayısı altmış kadardır. Bu dönemde bağımsızlık ve egemenlik için savaşanların uğraştığı belli başlı ayaklanmalar şunlardı:
* Ali Batı Ayaklanması (11 Mayıs-18 Ağustos 1919)
* Birinci Bozkır veya Zeynelabidin Ayaklanması (27 Eylül-4 Ekim 1919)
* Bozkır’da İkinci Zeynelabidin Ayaklanması (20 Ekim-4 Kasım 1919)
* Birinci Anzavur Ayaklanması (1 Ekim-25 Kasım 1919)
* Şeyh Eşref Ayaklanması (26 Ekim-24 Aralık 1919)
* İkinci Anzavur Ayaklanması (16 Şubat-16 Nisan 1920)
* Kuva-yı İnzibatiye’nin Kurulması ve Etkinlikleri
* Birinci Düzce Ayaklanması (13 Nisan-31 Mayıs 1920)
* Yenihan’da Postacı Nazım Ayaklanması
* Cemil Çeto Ayaklanması (20 Mayıs-7 Haziran 1920)
* Yozgat’ta Çapanoğulları Ayaklanması (15 Mayıs-27 Ağustos 1920)
* Milli Aşireti Ayaklanması (1 Haziran-8 Eylül 1920)
* İkinci Düzce Ayaklanması (19 Temmuz-23 Eylül 1920)
* Konya’da Delibaş Mehmed Ayaklanması (2 Ekim-15 Kasım 1920)
* Pontus Sorunu
* Koçkiri Ayaklanması (6 Mart - 17 Haziran 1921)
işleri güçleri ayaklanmamıydı ki yine kuruldu TÜRKİYE CUMHURİYETİ
YanıtlaSil