Batı ülkelerinde başlayan ekonomik büyüme 1926’dan sonra yavaşladı ve 1929’da durdu.Bu yıldan sonra dünya ekonomisi Birinci Dünya Savaşına kadar sürecek bir buhran dönemine girdi Dünya ticareti azaldı, tarımsal fiyatlar düştü, ticari krediler bulunamaz oldu ve yabancı sermaye akımları durdu. 1929 yılında ABD’de ortaya çıkan bu buhranın temel nedeni uluslararası kapitalizmin üretimini karşılayabilecek bir talep yetersizliği idi. Bu buhran sonucu büyük oranda işsizlik ve fiyat düşüşleri ortaya çıktı. Örneğin 1929-1933 yılları arasında Amerika’da 13 milyon, Avrupa’da ise 30 milyon civarında işsiz vardı. Özelikle tarım ürünlerinde fiyat düşüşleri daha belirgindi.
Dünya ekonomik buhranı, bütün ülke ekonomilerini olumsuz yönde etkilediği gibi Türkiye ekonomisini de olumsuz yönde etkiledi. Cumhuriyet Türkiye’sinde yabancı sermayeye yer verilmediği için Batı kapitalizmine bağlılık daha çok dış ticaret kanalıyla idi. Bundan dolayı da buhran etkisini daha çok dış ticarette gösterdi. Çünkü Türk dış ticareti genellikle tarımsal ürün ve hammadde ihracına, sanayi maddeleri dış alımına dayanıyordu. Dolayısıyla tarımsal ürün fiyatlarında yaşanan büyük düşüşler Türkiye’nin dış ticaret hacmini daralttı. Bu ekonomik krizle beraber Türkiye’de iflaslar başladı.Ticaret şirketleri, sanayiciler, üretimi arttırmak üzere kredi almış çiftçiler borçlarını ödeyemediler.
Özellikle ticaretin önemli olduğu liman şehirlerinde (İstanbul, İzmir) işsizlik artıyordu. Bu arada 1930’da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın üç ay süren siyasal hayatında olağanüstü bir başarı kazanmasının altında yatan en önemli nedenlerden biride bu yükselen işsizlik ve ekonomik şikayetlerdi. Krizin gelmesiyle beraber o zamana kadar kendiliğinden işlediği izlenimini veren piyasa mekanizmasının artık durduğu anlaşılmaya başladı.Bu kriz yalnız Türkiye’de değil hemen hemen tüm ülkelerde büyük bir şaşkınlık yarattı ve politik değişikliklere yol açtı. Her ülkede devlet politikasının ekonomiyi daha yakından yönlendirmesine neden oldu.
1929-1933 döneminde bütün dünya ülkelerinde ekonomik doktrinler tartışıldı. Bir yandan piyasa mekanizmasının ayakta tuttuğu sosyal dengeler sarsılırken diğer yandan klasik kapitalizmin serbest piyasa ideolojisi şüpheyle karşılanmaya başlanmıştı. Örneğin İtalya ve Almanya’da faşistler, ABD’de mühendisler ve Türkiye’de kadrocular çeşitli nedenlerle piyasa doktrininin terk edilmesini savunuyorlardı. Bütün bu ülkelerde ekonominin politik olarak yönlendirilmesi önem kazandı. Türkiye’de 1929 ve 1933 yılları arası bir arayış dönemi oldu. Bu dönem aynı zamanda yeni bir başlangıç dönemi idi. Çünkü bu dönemde o zamana kadar devletin elinde toplamadığı bazı fonksiyonları yerine getirecek kurumlar yavaş yavaş oluşmaya başladı. Türkiye’de I. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın uygulanmaya başlanmasıyla da ekonomide planlı ekonomi süreci başladı.
Dünya ekonomik buhranı, bütün ülke ekonomilerini olumsuz yönde etkilediği gibi Türkiye ekonomisini de olumsuz yönde etkiledi. Cumhuriyet Türkiye’sinde yabancı sermayeye yer verilmediği için Batı kapitalizmine bağlılık daha çok dış ticaret kanalıyla idi. Bundan dolayı da buhran etkisini daha çok dış ticarette gösterdi. Çünkü Türk dış ticareti genellikle tarımsal ürün ve hammadde ihracına, sanayi maddeleri dış alımına dayanıyordu. Dolayısıyla tarımsal ürün fiyatlarında yaşanan büyük düşüşler Türkiye’nin dış ticaret hacmini daralttı. Bu ekonomik krizle beraber Türkiye’de iflaslar başladı.Ticaret şirketleri, sanayiciler, üretimi arttırmak üzere kredi almış çiftçiler borçlarını ödeyemediler.
Özellikle ticaretin önemli olduğu liman şehirlerinde (İstanbul, İzmir) işsizlik artıyordu. Bu arada 1930’da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın üç ay süren siyasal hayatında olağanüstü bir başarı kazanmasının altında yatan en önemli nedenlerden biride bu yükselen işsizlik ve ekonomik şikayetlerdi. Krizin gelmesiyle beraber o zamana kadar kendiliğinden işlediği izlenimini veren piyasa mekanizmasının artık durduğu anlaşılmaya başladı.Bu kriz yalnız Türkiye’de değil hemen hemen tüm ülkelerde büyük bir şaşkınlık yarattı ve politik değişikliklere yol açtı. Her ülkede devlet politikasının ekonomiyi daha yakından yönlendirmesine neden oldu.
1929-1933 döneminde bütün dünya ülkelerinde ekonomik doktrinler tartışıldı. Bir yandan piyasa mekanizmasının ayakta tuttuğu sosyal dengeler sarsılırken diğer yandan klasik kapitalizmin serbest piyasa ideolojisi şüpheyle karşılanmaya başlanmıştı. Örneğin İtalya ve Almanya’da faşistler, ABD’de mühendisler ve Türkiye’de kadrocular çeşitli nedenlerle piyasa doktrininin terk edilmesini savunuyorlardı. Bütün bu ülkelerde ekonominin politik olarak yönlendirilmesi önem kazandı. Türkiye’de 1929 ve 1933 yılları arası bir arayış dönemi oldu. Bu dönem aynı zamanda yeni bir başlangıç dönemi idi. Çünkü bu dönemde o zamana kadar devletin elinde toplamadığı bazı fonksiyonları yerine getirecek kurumlar yavaş yavaş oluşmaya başladı. Türkiye’de I. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın uygulanmaya başlanmasıyla da ekonomide planlı ekonomi süreci başladı.
Çok teşekkür ederim... Her yerde uzun uzun anlamış ama bu süper çok sağolun ;)
YanıtlaSil