Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın sonucunda, İstanbul, İzmir ve Adana’da hurda bir durumda olan birkaç dokuma fabrikası ile İstanbul’da harap bir askeri fabrika, ülkenin sanayi gücünü oluşturuyordu. Kalkınmak için sanayileşmek bir zorunluluktu. Sanayi kuruluşlarını teşvik ve koruma amacıyla, 1927 yılında çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu, sanayinin tanımını yapmakta ve sınıflara ayırmaktaydı. Her grup, kanunun getirdiği ayrıcalıklardan, taşıdığı önem derecesinde faydalanmaktadır. Teşvik-i Sanayi Kanunu’ndan faydalanılarak ülkede bazı sanayi kuruluşları kurulmuştur. Ayrıca, 1929 yılından itibaren, yüksek gümrük tarifeleri uygulama imkanı, ülke sanayisini dışarının rekabetinden koruyarak geliştirilmiştir.
Bu dönemde devlet, temel tüketim ve ara malları alanında ithal ikamesi sağlamak amacıyla üç beyaz ve üç siyah projesine öncelik vermiştir. Un, şeker, pamuklu üç beyazı; kömür, demir ve akaryakıt da üç siyahı temsil ediyordu. Bu temel malların yurt içinde üretilmesi ile hem döviz tasarrufu sağlanacak, hem de dışa karşı bu maddeler için bağımlılık kalmayacaktı.
Devlet bu dönemde, doğrudan sanayi yatırımlarına hemen hemen hiç ilgi göstermemiş, faaliyetini daha çok insan yetişmesine, eğitime ve altyapı yatırımlarına yöneltmiş, sanayiinin özel teşebbüs tarafından yaratılabileceğini varsaymıştır. Bunun için de özel sermaye yatırımlarını teşvik edici önlemlere başvurmuştur.
1931 yılında iktidar partisi CHP, özel sektör girişimlerinin ülke kalkınmasında yetersiz kalması sonucu, programına devletçiliği almış, hazırlık ve çalışma devresinden sonra, 1. Beş Yıllık Sanayi Planı’nı 1934 yılından itibaren uygulamaya koymuştur. Ancak, 1. Beş Yıllık Sanayi Planı’nın uygulanmasından önce, çok önemli düzenlemeler yapmış ve yeni birtakım kurumlar oluşturulmuştur. 1933 yılında, Devlet Sanayi Ofisi ile Türkiye Sanayi Kredi Bankası kaldırılarak bunların yerine Sümerbank kurulmuştur. Sümerbank’ın faaliyetlerinin ana amacı, özel sektör sanayiinin kredi ihtiyaçlarını karşılamak olmakla beraber, esas görevini sanayi planının uygulanması oluşturmuştur. Sümerbank, aynı zamanda daha sonra kurulan diğer devlet kuruluşlarına da örnek olmuştur. 1935 yılında yeraltı kaynaklarının araştırılması için Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA), elektrik enerji kaynaklarının değerlendirilmesi için Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİE), maden ve elektrik işletmelerini kurmak ve işletmek amacıyla Etibank kurulmuştur.
1. Beş Yıllık Sanayi Planı’nda tekstil sanayii, kendir-kesen sanayii, demir-çelik sanayii, sömikok fabrikası, porselen-çini sanayi, sudkostik, klor, suni ipek, selüloz ve kağıt tesisleri, şeker sanayii, süngercilik ve gül sanayileri yer almıştır. Planın uygulanmasına 1934 yılında başlanmış, planda öngörülen tesisler beş yıl içinde tamamlanarak işletmeye açılmıştır. Yine bu devrede planda yer almayan askeri fabrikaların modernizasyon ve genişletilmesine de devam edilmiştir. 1933-1938 yılları, Türk sanayisinin ilk ve planlı kuruluş safhasıdır. Planlı kalkınma, teknik alanda iş gücü yaratmış ve toplum yaşantısına büyük ölçüde etki yapmıştır. Özellikle toprağın verimini artıracak olan tekniğin tarıma uygulanmasının, bütün bir endüstri hayatının gelişmesi ile mümkün olabileceğini de ortaya koymuştur.
1930 ve 1939 yılları arası Türkiye’nin sanayileşme alanında ilk ciddi adımlarını attığı yıllardır. Bu dönemde yabancı sermayeye dayanan sanayileşme modeli yerine öz kaynaklara dayanan bir sistemin uygulanmasına önem verilmiştir. Türkiye’de sanayileşme her şeyden önce yaygın tüketim mallarının ülke içinde üretilmesi yönünde gerçekleşmiştir. Özellikle bu dönemin sonunda Türkiye artık üç beyazları yani un, şeker ve dokumayı kural olarak yerli üretim ile sağlıyordu.Bunun yanı sıra yatırım malı ve anamal üreten modern sanayiinin ilk kuruluş yılları da devletçilik dönemi içindedir. Demir-Çelik, kağıt ve kimya sanayi kollarında ilk modern tesisler bu yıllarda kurulmuştur. Ayrıca inşaat malzemesi ve çimento üretiminde büyük artışlar olmuştur.1939 yılına gelindiğinde Türkiye şeker, çimento, kereste, kauçuk ve deri ürünleri alanlarında kendi gereksinimlerini bütünüyle karşılayacak bir seviyeye gelmiştir. Gerçekleştirilen yatırımlar arasında Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Ereğli Kömür İşletmesi, Ergani Bakır İşletmeleri, Nazilli, Ereğli, Kayseri Bez Fabrikaları, Bursa İpek Fabrikası, İzmit Kağıt Fabrikası, Uşak, Turhal, Alpullu, Eskişehir Şeker Fabrikaları ve Divriği Demir İşletmesi gibi önemli yatırımlar vardır. Tarım kesimi ise bu dönemde pozitif ancak sanayiinin gerisinde kalan bir gelişme göstermiştir.
Bu dönemde devlet, temel tüketim ve ara malları alanında ithal ikamesi sağlamak amacıyla üç beyaz ve üç siyah projesine öncelik vermiştir. Un, şeker, pamuklu üç beyazı; kömür, demir ve akaryakıt da üç siyahı temsil ediyordu. Bu temel malların yurt içinde üretilmesi ile hem döviz tasarrufu sağlanacak, hem de dışa karşı bu maddeler için bağımlılık kalmayacaktı.
Devlet bu dönemde, doğrudan sanayi yatırımlarına hemen hemen hiç ilgi göstermemiş, faaliyetini daha çok insan yetişmesine, eğitime ve altyapı yatırımlarına yöneltmiş, sanayiinin özel teşebbüs tarafından yaratılabileceğini varsaymıştır. Bunun için de özel sermaye yatırımlarını teşvik edici önlemlere başvurmuştur.
1931 yılında iktidar partisi CHP, özel sektör girişimlerinin ülke kalkınmasında yetersiz kalması sonucu, programına devletçiliği almış, hazırlık ve çalışma devresinden sonra, 1. Beş Yıllık Sanayi Planı’nı 1934 yılından itibaren uygulamaya koymuştur. Ancak, 1. Beş Yıllık Sanayi Planı’nın uygulanmasından önce, çok önemli düzenlemeler yapmış ve yeni birtakım kurumlar oluşturulmuştur. 1933 yılında, Devlet Sanayi Ofisi ile Türkiye Sanayi Kredi Bankası kaldırılarak bunların yerine Sümerbank kurulmuştur. Sümerbank’ın faaliyetlerinin ana amacı, özel sektör sanayiinin kredi ihtiyaçlarını karşılamak olmakla beraber, esas görevini sanayi planının uygulanması oluşturmuştur. Sümerbank, aynı zamanda daha sonra kurulan diğer devlet kuruluşlarına da örnek olmuştur. 1935 yılında yeraltı kaynaklarının araştırılması için Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA), elektrik enerji kaynaklarının değerlendirilmesi için Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİE), maden ve elektrik işletmelerini kurmak ve işletmek amacıyla Etibank kurulmuştur.
1. Beş Yıllık Sanayi Planı’nda tekstil sanayii, kendir-kesen sanayii, demir-çelik sanayii, sömikok fabrikası, porselen-çini sanayi, sudkostik, klor, suni ipek, selüloz ve kağıt tesisleri, şeker sanayii, süngercilik ve gül sanayileri yer almıştır. Planın uygulanmasına 1934 yılında başlanmış, planda öngörülen tesisler beş yıl içinde tamamlanarak işletmeye açılmıştır. Yine bu devrede planda yer almayan askeri fabrikaların modernizasyon ve genişletilmesine de devam edilmiştir. 1933-1938 yılları, Türk sanayisinin ilk ve planlı kuruluş safhasıdır. Planlı kalkınma, teknik alanda iş gücü yaratmış ve toplum yaşantısına büyük ölçüde etki yapmıştır. Özellikle toprağın verimini artıracak olan tekniğin tarıma uygulanmasının, bütün bir endüstri hayatının gelişmesi ile mümkün olabileceğini de ortaya koymuştur.
1930 ve 1939 yılları arası Türkiye’nin sanayileşme alanında ilk ciddi adımlarını attığı yıllardır. Bu dönemde yabancı sermayeye dayanan sanayileşme modeli yerine öz kaynaklara dayanan bir sistemin uygulanmasına önem verilmiştir. Türkiye’de sanayileşme her şeyden önce yaygın tüketim mallarının ülke içinde üretilmesi yönünde gerçekleşmiştir. Özellikle bu dönemin sonunda Türkiye artık üç beyazları yani un, şeker ve dokumayı kural olarak yerli üretim ile sağlıyordu.Bunun yanı sıra yatırım malı ve anamal üreten modern sanayiinin ilk kuruluş yılları da devletçilik dönemi içindedir. Demir-Çelik, kağıt ve kimya sanayi kollarında ilk modern tesisler bu yıllarda kurulmuştur. Ayrıca inşaat malzemesi ve çimento üretiminde büyük artışlar olmuştur.1939 yılına gelindiğinde Türkiye şeker, çimento, kereste, kauçuk ve deri ürünleri alanlarında kendi gereksinimlerini bütünüyle karşılayacak bir seviyeye gelmiştir. Gerçekleştirilen yatırımlar arasında Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Ereğli Kömür İşletmesi, Ergani Bakır İşletmeleri, Nazilli, Ereğli, Kayseri Bez Fabrikaları, Bursa İpek Fabrikası, İzmit Kağıt Fabrikası, Uşak, Turhal, Alpullu, Eskişehir Şeker Fabrikaları ve Divriği Demir İşletmesi gibi önemli yatırımlar vardır. Tarım kesimi ise bu dönemde pozitif ancak sanayiinin gerisinde kalan bir gelişme göstermiştir.
Teşekkürler.
YanıtlaSil